Lületaşı

ESKİŞEHİR VE LÜLETAŞI:

Eskişehir ’in nesi meşhur? Sorusu sorulduğunda akla ilk gelenlerden bir tanesi de muhakkak ki Aktaş, Patal, Beyaz altın, Deniz köpüğü ve Eskişehir taşı gibi adlandırılan lületaşı olacaktır. Eskişehir yerlilerinin nesilden nesle aktarılan el işçiliği ve sanata olan sevgisi sayesinde lületaşı kültürü dünden bugüne kadar gelmiş ve bunu Dünyaya mâl edebilmiştir.

DÜNDEN BUGÜNE LÜLETAŞI:

Lületaşı kayacı ilk olarak Alman Mineralog E. F. Glocker tarafından 19. Yüzyıl ortalarında keşfedilmiştir ve sepiyolit olarak isimlendirilmiştir. Osmanlı tarihinde lületaşı, Yeniçeriler tarafından, Viyana kuşatmasında Avusturyalılara tanıtılmıştır. Ticari olarak işlenebilen lületaşı yataklarının büyük bir bölümü Türkiye’nin Eskişehir ilinde bol miktarda bulunmaktadır ve bu ilimizde üretimi sağlanmaktadır. Hatta bu üretimde ilk sırada yer alan Sepetçi köyüne ‘Beyaz Altın’ denilmiştir. Ancak Yunanistan’daki bazı adalar, Çek Cumhuriyeti’ndeki Moravya bölgesi, Fransa, İspanya, Fas, ABD’de ve Afrika’nın bazı yerlerinde de bu madenlere rastlanmaktadır.

FAYDALARI:

• Bağışıklığı güçlendirir.
• Serotonin hormonunun salgılanmasında yardımcı olur.
• Tiroid bezlerinin düzenli çalıştırılmasını sağlar.
• Eklem ağrılarını geçirir.
• Kötü kolestrolü düşürür.
• Alzheimer riskini azaltır.

LÜLETAŞININ KULLANIM ALANLARI NELERDİR?

Lületaşının birden fazla ve birbirinden farklı olarak kullanım alanları mevcuttur. Bunlar; genellikle beylerin tercih ettiği tespih, pipo ve bayanların tercih ettiği kolye, küpe, yüzük gibi aksesuarlardır. Ayrıca bu pipoların çeşitleri de bulunmaktadır. Bunlar: Düz işlemeli, çıllım, saksafon, kabartmalı başlı pipolardır. Eskişehir’in tarihi açısından önemli bir yere sahiptir. Ayrıca Eskişehir’in simgesi haline gelmiştir. Hediyelik eşya olarak, turistlerin ilgisini çekmektedir. Lületaşı ,aksesuar olarak kullanılmasının dışında farklı alanlarda da kullanılmaktadır. Örneğin; otomobil ve elektrik sanayi alanında yalıtım, absorban, dolgu malzemesi ve filtre olarak da kullanılmaktadır. Diğer bir örnek olarak pudra ve leke çıkartma, porselen hamuruna, böcek ilaçlarına katılmakta olup, uzay araçlarının yalıtımında ve füzelerde de kullanılmaktadır. Bunların yanı sıra kağıt üretiminde, boya ve seramikte de değerli bir hammaddedir.

ORİJİNAL LÜLETAŞI NASIL ANLAŞILIR?

Gerçek lületaşını suya attığımız zaman yumuşak bir yapıya sahip olur. Geri kurumaya alındığında nemli yapıyı kaybeden bir taştır. Bu sayede kırılganlığını kaybeder. Orijinal lületaşında kırılma ve parçalanma olmaz. Ayrıca ateşte yanmaz. Ne kadar yumuşak ve beyaz olursa kalitesi o kadar artar.

Lületaşı Aksesuarların Yapımında Hangi Malzemeler Kullanılır?

Tahra: Bir diğer adıyla da dehre olarak bilinen, Ucu sivri ve kavisli olan genellikle ağaç budamaya yarayan alettir. Lületaşının pürüzsüz olması için, pürüzlü bölgeleri yontmaya yarar.

Kaba Bıçağı: Tahra gibi lületaşındaki pürüzlü kısımları temizlemeye yarayan alettir.

Torna: Dairesel şekilde dönen tezgahtır. Metal, taş, ahşap için kullanılan dönme hareketi sağladığı için silindirik, yuvarlak şekillerin verilmesini sağlar.

İskarpela: Ahşabı, taşı oymada kullanılan. Görüntü olarak tornavidayı andırır. Farklı uçlara sahiptir. Genellikle pipo yapımında kullanılmaktadır. İnce, ay, düz olarak uçları bulunmaktadır.

İşleme Bıçakları: Genel hatları ortaya çıkan taşa, ince detay verilmesi için kullanılan bıçaklardır.

Matkap: İnsan gücüyle delinmesi oldukça zor olan sert maddeleri (lületaşı, beton, demir) delmeye yarayan gereç.

Freze ve Uçları: Metale, taşa, ahşapa çentikler ve oyuklar açmada kullanılır. Lületaşına kabartmalı şekiller vermeye yarar.

Kargaburnu: Kolyelerde, küpelerde, bilekliklerde klips gibi küçük parçaların bu takılarla birleştirilmesi için kullanılır. Pensenin bir küçüğü olarak da tanımlanabilinir.

Ocak: İçinde ateş yakılır. Bu sayede ısıtma, pişirme işlemleri gerçekleştirilir.

Parafin: Hammaddesi petroldür. Kokusu, rengi olmayan bir mum türüdür. Lületaşına şekil verilirken sertleşmiş taşı yumuşatmak amacıyla kullanılır. Bu sayede yumuşayan taş, kolay şekil alır ve ince detayların işlenmesi daha rahat gerçekleşir.

Balmumu: Lületaşına farklı renk verme amaçlı kullanılmaktadır. Arıların salgıladığı madde ile üretilir.

Çelik Tel: Adından da anlaşılacağı üzere çelik olmasından kaynaklı pas tutmama özelliğine sahip bir teldir. Eklemeli bastonlarda ve pipolarda bazı parçaları sağlam bir şekilde birleştirmek için kullanılır.

Zincir: Gümüş, çelik, zirkon ve daha farklı malzemelerden yapılır. Takılarda kullanılır. Motiflerin dizilerek bir araya gelmesini sağlar.

Misina: Şeffaf bir görüntüye sahip olan iptir. Lületaşı kolye, bileklik yapımında zincirlerin kullanılması gibi aynı zamanda misina da kullanılmaktadır.

Perhidrol: Oksijenli sudur. Asitli bir yapıya sahip olduğundan renk açma özelliğine sahiptir. Balmumuna batırılan lületaşının rengi koyu olacağından bunun açılması amacıyla balmumumun içine belli bir miktarda konulur. Balmumu ile sarı renge sahip olan lüle taşı perhidrol sayesinde beyazlaşır.

Teflon Vida: İki parçayı birbirine tutturma amacıyla kullanılan bir vida türüdür. Pipoların ağızlıklarıyla birleştirilmesi teflon vida yardımıyla gerçekleşir.

Kâğıt Zımpara: Tahta, maden, taş gibi maddeleri aşındırma yoluyla parlatılmasını ve düzeltilmesini sağlar. Pürüzlü olan kısım zımparalanarak pürüzsüz hale getirilir.

Lületaşı Aksesuar Nasıl Yapılır?

Lületaşı maden olarak çıkartıldıktan sonra, bir çok işlemden geçirilerek bize kolye, küpe, bileklik, pipo ve daha farklı alanlarda kullanım amacı için işlenir. Yarı mamul formuna getirilmesi için yapılması gereken bazı işlemler vardır. Bu işlemler; çırpma, saykal, kaba alımı, yontma tekniği, kabartma tekniği, zımparalama, cilalama, tandırlama, ıslak aba, yağlı aba, parlatma, tasnif ve kutulama (sandıklama) işlemleridir. Daha önceki makalemizde bahsettiğimiz gibi lületaşı nemli bir yapıya sahiptir fakat çıkarıldıktan sonra nemini kaybeder ve işlenmesi zorlaşır. Bunun daha kolay hale gelmesi için taş tekrardan suya batırılır. İşlenmesi kolaylaşır. Bu işlemeler oyucu, kesici yontucu ve sıyırıcı bıçaklar yardımıyla yapılır. Bu sayede taşa istenilen şekiller verilir. Düzgün şekillere ulaşabilmek için torna makineleri de kullanılmaktadır. Bu şekiller verildikten sonra taş kuruması için bekletilir. Kuruma işlemi bittikten sonra zımpara yardımıyla pürüzlü bölgeler giderilir.


Çırpma: Taş ocaktan çıktıktan sonra sivri çekiç ve keskin bıçakla toprağından ayrılır. Bu işlemler nazikçe yapılmalıdır. Taşın maliyeti bu işlem sayesinde anlaşılmaktadır.

Saykal: Taşı kısa saplı balta yardımıyla yabancı parçalardan ayırma işlemi yapılır. Taşlardan ayrılan bu parçalara saykal denir.

Kaba Alımı: Saykal durumundaki taş, tahra yardımıyla oluşturulacak objeye göre temizlenir. Taşta var olan çizgiler ve çatlaklara bakılır. Eğer parçalanma olursa taşın değeri düşmektedir.

Yontma Tekniği: Oluşturulacak objeye göre motif, desen planlanır. Taş ıslatıldıktan sonra kaba bıçağı ile kabataslak bir görüntü oluşturulur. Yuvarlak bir şekil oluşturulacaksa eğer taş torna tezgahına sokulmaktadır.

Yakma Tekniği: 3 tür yakma tekniği vardır;

• Taşın üstünde yakılması istenen bölgeye şekerli su sürülür. Daha sonra pense yardımıyla taş ocakta tutularak yakma işlemi tamamlanır. Rengi ne kadar koyu yapılmak isteniyorsa ocakta tutma süresi o kadar uzatılmalıdır.
• Lületaşı bir tür yağlı kağıda sarsılarak ocakta tutulur. Bu sayede kahve veya siyah tonlarında bir renk elde edilir. Daha farklı bir renk elde edilmek isteniyorsa, bunun için renkli kağıtlar mevcuttur. Bu renkli kağıtlara sarılarak istenilen renk elde edilir.
• Ürünün üstüne hiçbir şey sürmeden pense yardımıyla, direkt olarak ocakta tutulur.

Yağlı Aba(cilalama): Yumuşak, kuru yünlü bir kumaş yardımıyla cilalanma yapılır.

Kurutma İşlemi: Bütün işlemler bittikten sonra oluşturulan obje kurumaya bırakılır. Bu kuruma işlemi ocakta yapılabilindiği gibi güneşte de kurumaya bırakılabilinir.