Çini Tarihi Tarihçesi

Çini ilk olarak Asya’da yapılmaya başlanmıştır. İlk yapılan çiniler, toprak sırsız ve cilasız olarak yapılmıştır. İçindeki sıvının, akmasını önlemek ve daha hijyenik olması amacıyla cam gibi bir madde ile kaplanması düşünülmüştür. Kapların dışı cam ve maden oksidi gibi maddelerle kaplanıp pişirilince sırlı olan kapların dayanıklı ve cilalı olduğu görüldü.

Sümer ve Asur anıtları sırlı tuğlalar ile kaplıdır. Tuğlanın sırlanması işlemini yapan ilk devlet Sümerler olmuştur. Mısırlılar duvarlarını yaparken bu tuğlalardan kullanmışlardır. Ayrıca İran’da da Dara Sarayı’ndaki duvarlarda da bu tuğlalara rastlanmaktadır. İran’a kadar sıçrayan bu akım tuğlada alınan en iyi teknik sonucu vermiştir.

Çini sanatının tarihi, Karahanlılar devleti dönemine dayanır. İbadethanelerini, çini karo motifleri ve mozaik çiniler ile süslemişlerdir. Ardından o döneme ait yapıların birçoğunda karo çini süsleme durumu zamanla artmaya başlamıştır. Bu bilgilere dayanarak Türk Çini Sanatı’nın tarihinin geçmişi bin yılı aşkın bir süreye dayanır.

Türk Çini Sanatı ve Tarihçesi

Türkler, çok eski tarihlerden beri camileri, binalarını çini ile süslemeyi çok severler. Bu geleneğin başlatıcısı islamiyeti kabul etmiş olan Karahanlılar devleti olmuştur. Zamanla çini sanatı Anadolu Selçuklular ve Büyük Selçuklular döneminde bir gelenek haline gelmiştir. Sonrasında ise Osmanlı dönemi bu geleneği sürdürmüştür. Osmanlı zamanında yapılmış olan bazı camiiler bunlara örnek verilebilinir; Bursa’da bulunan Yeşil Cami ile Çelebi Sultan Mehmet Cami ve Türbesi’dir. Edirne’de bulunan Muradiye Camii, Selimiye Camii bunlara örnektir. Selçuklular, hakimiyet altına aldıkları bölgelerde bir yer inşa ederken bile çini dekorasyonunu kullanmışlardır. Selçuklu çinilerinin spesifik özellikleri bulunmaktadır. Bunlar; Turkuaz renkli ve siyah altıgen,kare veya dikdörtgen şeklindedirler. Osmanlı dönemindeki başkent Bursa olunca çininin merkezi olan Konya, yerini İznik olarak almaya başlar. İznik çinicileri farklı teknikler geliştirmiş ve bu teknikler günümüze kadar gelebilmiştir. Kütahya’da yapılan araştırmalar ve arkeolojik kazılardan dolayı eskiden bu yana seramik üretimi bu şehrimizde yapıldığı kanıtlanmıştır. Tarihte yer aldıkça gelişmeler gösteren çini sanatı, zamanla iznik ve Kütahya çinileri olarak anılmaya başlanmıştır.

Çini Yapım Aşamaları

Çininin en önemli ve ana malzemesi kildir. Bazı işlemlere tabii tutulan çini çamuru şekillendirilmesi yapıldıktan sonra kurumaya bırakılır. Daha sonrasında fırında pişirilir. Motifleme yapılacak çinilerin üstlerinde eğer pürüzlülük varsa önce zımparalanma işlemi yapılır. Üstünde toz varsa eğer bir bez yardımıyla alınır. Sonrasında ise astarlama işlemi yapılır. Bu işlemde fırça yardımıyla bir çeşit çamur olan astar sürülür. Bu sayede pürüzsüz bir plaka elde edilir. Daha önceden aydınger kağıdına çizilmiş motif, iğne ile delinerek işlenilecek çininin üzerine tam ortalayacak şekilde yerleştirilir. Kömür tozu yardımıyla motifin üstüne bastırılarak desen işlenmek istenen çininin üzerine aktarılır. Sonrasında ise tahrir aşamasına geçilir. Bu aşamada; Tahrir boyası ile desenin tasarımına göre tahrirleme (boyama) işlemi yapılır. Bu işlem bittikten sonra sırlama işlemi yapılır. Sırlama işlemi; plakanın fırına girmeden önce parlaklık kazanması için üstüne ince bir tabaka halinde sır adı verilen maddenin sürülmesidir. Son olarak ürün fırınlanır ve işlem bitmiş olur. Genel olarak çini yapım aşamaları bu şekildedir. Bundan farklı olarak bazı Çini sanatının teknikleri de vardır.

Renkli Sır Tekniği

İlk olarak sırların birbirine karışmaması için bir madde yardımıyla konturlama işlemi yapılarak, sınırlar belirlenir. Sırrın kendisi renkli olduğundan dolayı da boyama işlemi renkli sır yardımıyla yapılır, fırınlanır.

Sır Üstü Boyama Tekniği

Şekillendirilmiş levha boyamadan önce mat sırla kaplanır, levha tahrirlenir ve tekrar fırına verilir.

Perdah Tekniği

Bir sır üstü çalışmasıdır. İstenilen desen ve renkte tahrirlenip sırlanır, fırınlamadan sonra perdah adındaki madde yardımıyla istenilen süslemeler gümüş ve altın tozları yardımıyla yapılır. Aynı zamanda porselene istenilen renk verilmesinde de kullanılır. Dumanlı, az hararetli bir fırına tekrardan verilir. Bu sayede ürün madeni bir parlaklığa sahip olur.

Sır Altı Boyama Tekniği

Pişirilmiş levhanın üstüne astar çekildikten sonra, motifleme işlemi yapılır. Sırlama yapıldıktan sonra tekrardan fırına verilme işlemi yapılır.

Mozaik Çini Tekniği

Sıraltı tekniği kullanır. Önce levhalar küçük parçalara bölünür, plakaların dış veya içlerinde eğik, düz yüzeylerle kaplanabilinir. Daha çok geometrik olması için bu yöntem kullanılmıştır. Bu kaplamalar sayesinde kabarık bir görüntü oluşur.

Minai Tekniği

Sır altı ve sır üstü teknikleri birlikte kullanılır. Isıya dayanıksız bazı renkler (kırmızı, beyaz, siyah gibi) sır üstüne sürülür. Isıya dayanıklı renkler ise ( yeşil,turkuaz gibi) sır altına sürülerek, çok renkli bir yapı elde edilir.