Bağlama

Bağlama tarihi çok eskilere dayanan telli bir müzik aletidir. Tekne, göğüs ve sap olmak üzere üç ana kısımdan oluşur. Yapımında dut, ardıç, kestane, ceviz, gürgen gibi ağaçlar kullanılır. Mızrapla veya parmakla çalınabilir. Bulunduğu coğrafya ve zamana göre birçok çeşidi mevcuttur. En sık kullanıldığı yer ise Anadolu’dur. Genellikle Türk Halk müziğinde kullanılır. Fakat tarih boyunca birçok kültürün benimsediği bir müzik aleti olmuştur.

BAĞLAMANIN TARİHÇESİ

1500 yıllık bir geçmişe sahip olan bağlamanın atası aslında Kopuzdur. Orta Asya Türkleri tarafından geleneksel müzik aleti olarak kullanılan kopuzun ismini Dede Korkut hikayelerinde de sıkça duyarız. Orta Asya’ da bulunan gezginci Türk Boyları tarafından Anadolu’ ya getirilmiştir. Kopuzun hala kullanıldığı bölgeler vardır.

Asya kopuzlarının ikiden fazla tele sahip olan çeşidine ise dombra denmektedir. Bağlama ismi ise 18. Yüzyıl başlarında çıkmıştır. Anadolu'daki kaynaklara bakarsak Yunus Emre 18. Yüzyıl metinlerinde bağlama ismine yer vermiştir. Ondan öncesinde ise Evliya Çelebi’ nin eserlerinde telli çalgılara dair bilgiler yer almaktadır.

BAĞLAMANIN YAPISI

Bağlama 7 telden oluşan bir müzik aletidir. Alt kısımda iki çelik tel ile sırma bam teli, Orta kısımda iki çelik tel, Üst kısımda ise bir çelik tel ve bir sırma bam teli kullanılır. Üç ana bölümünden bahsetmiştik. Tekne(Gövde), göğüs(kapak) ve sap bölümlerinin boyutları bağlama çeşitlerine göre farklılık gösterebilir.

TEKNE

Bağlama çalarken kucağa oturtulan bölüme tekne diyebiliriz. Armut şeklinde olan bu bölüm aslında bağlamanın ana bölümüdür. Bağlama teknelerinin oyma ve yaprak olmak üzere iki yapılış biçimi vardır. Oyma tekneler bir ağaç kütüğün oyulmasıyla tek parça halinde yapılır. Yaprak tekneler ise ağaç dilimlerinin belli kalıplar ise yapıştırılarak yapılmasıyla üretilir.

Tekne yapımında akustiğin daha sürdürülebilir ve temiz olması için genellikle dut ağacı kullanılır. Dut ağacı dışında ardı, meşe, kayın, kestane, ceviz, gürgen, vengi, paduk, maun, karaağaç, erik gibi ağaçlar da kullanılmaktadır.

Kısa saplı bağlamalar uzun saplı bağlamalara göre daha küçük tekneye sahiptir. Cura en küçük tekneli türdür. Divan ve meydan sazlarının teknesi ise en büyük olanlardır. Teknede alt eşik ve kafes olarak iki öge bulunur. Alt eşik tellerinden içinden geçirilerek tekneye bağlanmasına yarar. Tekne üzerinde ses çıkışı için açılmış kısma da kafes denir.

GÖĞÜS

Bağlamada akustik görevini gören en öneli kısımdır. Teknenin üzerini kapatan ve mızrapla tellere vurulan kısımdır. Akustiğin en önemli kısmı olması sebebiyle ağaç çeşidi seçimi göğüs kısmında çok önemlidir. Bu bölümün uzun ömürlü, dayanıklı, tınlayama elverişli ve akustiği güzel olması beklenir. Onun için kızılçam, ladin, köknar gibi sık elyaflı sağlam ağaçlar kullanılır.

SAP

Perdelerin bulunduğu, parmakların temas ettiği ve tekneye bağlı uzun ahşap kısma sap diyoruz. Tellerin gerginliğinden dolayı fazla basınca dayanıklı olması beklenen bu bölüm daha sağlam ağaçlardan yapılır. Homojen ve lifsiz olmasına dikkat edilir. Bunlardan bazıları gürgen, akgürgen (kayagürgeni) , sarıgürgen (kayın), maun ve ardıç gibi ağaçlardır. Boyutları ise tekne boyuna göre hesaplanır. Üzerinde ise her noktada farklı sesleri veren perdeler bulunmaktadır.

BAĞLAMA ÇEŞİTLERİ

Meydan Sazı: Türk Halk Müziğinin vazgeçilmez bir müzik aleti olan meydan sazı bağlama çeşitlerinin en büyüğüdür. İsmini ise genellikle meydanlarda ve açık alanlarda çalınmasından almıştır. 12 telli bu bağlama çeşidi gür ve yüksek sesiyle dinleyenlerin kulaklarındaki pası silmektedir. Diğerine göre daha davudi bir sese sahip olan bu saz 32 perdeye sahiptir.

Divan Sazı: Divan sazı da büyük boy bağlama çeşitlerinden biridir. Dolgun sesli olan bu saz daha çok yöresel çalışmalarda kullanılır. Uzun havalarda kullanmaya müsait tok, hoş, latif ve mistik bir sesi vardır.

Bağlama: Aslında bağlama için cura, çöğür, kısa saplı bağlama, tambura, divan sazı ve meydan sazının genel isimleri diyebiliriz. Tüm bu müzik aletleri  bağlama ailesine dahildir. Boyutlarına ve çıkardıkları seslere göre çeşitlilik gösterirler.

Cura: Bağlama ailesinin en küçük üyesi Cura’dır. Yörük kültürünün vazgeçilmez ögelerinden biridir. Bu nedenle Akdeniz ozanları tarafından kullanılır. Boyutu ise 55-60 cm kadardır. En üst teline ahenk teli denir ve akortu bu tele göre yapılır. Küçük olduğu için diğer bağlamalara göre daha az perdeye sahiptir.